Ceci n'est pas un hopitalPI online

https://www.pi-online.nl/projecten/az-zeno-knokke-heist-ceci-nest-pas-un-hopital/

Geplaatst op: 20 januari 2020

 Uit verschillende studies blijkt dat omgevingsfactoren als aangename uitzichten, groen, kleur, daglicht en esthetiek het genezingsproces sterk in gunstige zin beïnvloeden. Dat is dan ook de kernfilosofie die aan de basis ligt van het nieuwe ziekenhuis AZ Zeno in Knokke-Heist.

De tijdelijke vereniging Aaprog-Boeckx-B2Ai won in 2007 een ambitieuze wedstrijd van vzw Gezondheidszorg Oostkust voor een nieuw te bouwen ziekenhuis in Knokke-Heist. Zo’n tien jaar later, in april 2018, werd het futuristisch ogende gebouw in gebruik genomen.
Het gebouw, geïnspireerd op het surrealistisch werk ‘Ceci n’est pas une pipe’ van kunstenaar René Magritte (en dat dan ook de projectwerktitel ‘AZ Zeno – Ceci n’est pas un hôpital’ kreeg), lijkt boven het landschap te zweven. De link tussen intern en extern, tussen zorgfaciliteiten en publieke ruimten, gaat vrijwel naadloos in elkaar over waardoor een uitnodigende, inspirerende omgeving ontstaat. Het ontwerp is een mooi voorbeeld van ‘levende architectuur’: een duurzaam ontwerp en bouw met bijzondere aandacht voor de integratie in het landschap, de ecologische energie en de gebruikte materialen.
De aanpak door een multidisciplinair ontwerpteam betekende het doorbreken van de eerder traditionele werkwijze in architectuur en creëerde een open overleg in alle stadia: van ontwerp en planning over bouw tot de ingebruikname en zelfs de verdere evolutie. Het ontwerpteam doorbrak doelbewust de traditie van ziekenhuizen als functionele betonnen dozen met steriele ruimtes en een overdaad aan kunstlicht. In plaats daarvan opteerde men voor een harmonieus evenwicht van medische functies, persoonlijk comfort en sociale interacties.

Geen regulier ziekenhuis

“Via een architectuurwedstrijd kwam men bij B2Ai terecht, hoewel ziekenhuizen niet onze core business zijn”, begint projectverantwoordelijke Michel Van der Beken. “Maar architectuur in de brede zin van het woord is wel onze specialiteit. Die resulteerde in een goede, complementaire samenwerking tussen drie architectenbureaus. Boeckx Architects nam het programmatorische gedeelte en de werfopvolging op zich, Aaprog Architects stelde de uitvoeringsdossiers op en B2Ai, dat er als toegevoegde waarde als laatste bijkwam, hield zich hoofdzakelijk met het architecturale aspect bezig, net als met de volledige begeleiding van A tot Z van alle fasen van het project, om de kwaliteitsbewaking van het architecturale ontwerp uit te voeren. Want soms poogt men besparingen door te voeren die niet altijd overeenstemmen met de architecturale visie.”
Omdat het AZ Zeno in de mondaine kustgemeente Knokke-Heist opgetrokken zou worden – waar men oog heeft voor kunst en architectuur – wilde men geen regulier ziekenhuis. Van der Beken: “We verkenden grondig het omringende gebied en de cultuur, en stelden vast dat enkele werken van Magritte in het casino prijken. Dat inspireerde ons tot het ontwerp van een gebouw, meer een ‘artscape’, dat boven het landschap zweeft en tegelijkertijd ook dat landschap zoveel mogelijk in het gebouw brengt, bijvoorbeeld door binnenplaatsen te creëren en zelfs de ondergrondse ruimten (zoals logistieke diensten en de keuken) van overvloedig natuurlijk daglicht te voorzien. Want net als patiënten en bezoekers heeft ook het personeel baat bij zoveel mogelijk daglicht. Dat geldt ook voor de afdeling radiologie, onvermijdelijk een afgesloten ruimte. Daarom werd de ruimte waar het beeldmateriaal bestudeerd wordt van natuurlijk bovenlicht voorzien.”

Healing environment

“Vanuit de visie van het architecturaal ontwerp trachtten wij een healing environment te creëren”, verduidelijkt senior interieurarchitect Hugo Van Leuven. “Als de patiënt zich goed voelt, komt dat het genezingsproces ten goede. Daarom wordt de patiënt aangenaam geconfronteerd met natuur, licht, kleur, kunst, textiel en lekker, gezond voedsel. Deze verschillende aspecten waarborgen een healing environment. Omdat zoveel mogelijk natuurlijke lichtinval in die context dus van primordiaal belang is, werden grote openingen in de zijvleugels gelaten. De gangen monden uit op een open patio, ook noodzakelijk om de dieper gelegen ruimtes van licht te voorzien.”
Van der Beken: “Het kelderniveau bestaat uit een haast vierkant grondplan van 10.500 m² waarvan het middelpunt zich op 60 m van de buitenwanden bevindt. We voorzagen daarom vijf interne patio’s en enkele externe patio’s aan de afdelingen revalidatie, radiologie en spoed, en de technische diensten. Die waarborgen alle natuurlijk buitenlicht. Het stelt de aanwezigen in staat om te allen tijde het weer, de dagindeling en de vier seizoenen mee te beleven. De warme kleurtemperatuur van het hier en daar uiteraard noodzakelijke kunstlicht, draagt bij aan een luchtige, vrij zonnige sfeer.”

Kunst

Omdat AZ Zeno een openbaar gebouw is, moest een deel van het budget aan kunst worden gespendeerd. Een kunstcommissie schreef daarom een wedstrijd uit waarop een aantal voorgeselecteerde kunstenaars konden intekenen. Vijf van hen werden uiteindelijk gekozen. “Het uitgangspunt voor AZ Zeno was een volledig wit gebouw”, stelt Van Leuven. “Wanden, vloeren, plafonds, materialen – alles wit. De oorspronkelijke ‘ongerustheid’ van de bouwheer in de beginfase van het project was dan ook dat hij een overdaad aan wit vreesde. Maar het was altijd al onze bedoeling om er door de toevoeging van kleuraccenten en materialen als parket, massieve houten spanten, zitmeubilair en handbeschilderde tegels op kolommen aan de inkomruimte, voor te zorgen dat het gebouw kleurrijk werd en zeker niet kil zou lijken.”
Van der Beken: “De puur technische lokalen werden door de partners uitgetekend, terwijl wij ons toelegden op de aankleding van de publieke delen als onthaal, gelijkvloers, ‘stille ruimte’, gangen, wachtruimte en patiëntenkamers. Het was onze visie om alles als één geheel te beschouwen en niet als afzonderlijke elementen. We gingen uit van een witte basis omdat die alle kleuren aanvaard en opteerden voor lichte kleuren en natuurlijke materialen om een goed gevoel te sorteren. Vrolijke kleuren als geel, oranje, groen en blauw refereren naar de lucht, de zon, het strand en het leven. Door strikt deze richtlijn te volgen, kwamen we tot een zeer mooi resultaat.”

Boeketten

In tegenstelling tot andere ziekenhuizen zijn er weinig gangen met kamers aan weerszijden. De meeste gangen geven uit op patio’s met elk hun eigen kleuraccenten. Fotografe Marie-Jo Lafontaine deed het aanbod van dertig foto’s van kleurrijke boeketten in fraaie vazen waaruit er dertien werden geselecteerd. Daar werden grote wandprints van gemaakt die zijn aangebracht in de ‘stille ruimte’ en op de schuifdeuren van de sanitaire cellen in de verder volledig witte patiëntenkamers. Van der Beken: “Door de toevoeging van een dergelijk kleuraccent, krijgt de kamer een meerwaarde. Een wandprint van gele bloemen straalt warmte en energie uit. Bij grauw weer wordt zo toch een zonnig, warm en positief aanvoelen ervaren.” Omdat verschillende foto’s werden gebruikt, zijn de kamers onderling herkenbaar. Kleurenspel wordt ook toegepast in de dubbelwandige gevel waarbij her en der gekleurd glas – met de kleuren van de regenboog – werd gebruikt. Op wanden en vloeren in de materniteit en de kinderafdeling zorgen speelse motieven voor een ludieke, vrolijke toets.
De vloerbekleding verschilt afhankelijk van het soort ruimte; in de ‘stille ruimte’ is dat parket, op het gelijkvloers een keramische tegel in de kleur van wit zand en op de verdiepingen en de patiëntenkamers natuurgetrouw imitatieparket in vinyl, met het oog op onderhoudsvriendelijkheid. Binnen het bestaande gamma is getracht eenheid te bewaren in het volledige gebouw. Licht eiken is het materiaal voor onder meer het parket, de spanten en de gegroefde akoestische wandbekleding. Laatstgenoemde zorgt samen met de akoestische gordijnen en het akoestische spanplafond voor geluidsabsorptie. Die techniek werd nagenoeg in heel het gebouw toegepast, ook in het restaurant om daar omgevingsgeluid te vermijden. Want vanwege de enorme hoeveelheid vensterglas diende ervoor gezorgd te worden dat het relatief kleine aantal wanden de akoestiek zou verbeteren en de nagalmtijd aanvaardbaar en comfortabel zou zijn. In diezelfde optiek zijn de pendelarmaturen in het restaurant uitgevoerd in akoestisch materiaal. Van der Beken: “Als men lang genoeg zoekt, vindt men altijd wel de oplossing voor het beoogde resultaat.”

Meubilair

Het vaste meubilair, zoals de onthaalbalie, de inschrijfbalies, het buffet en de restauranttafels, zijn uitgevoerd in ‘solid surface’, een product op basis van een acryl-mineraalgrondstof. Omdat het gemakkelijk bewerkbaar, naadloos, hygiënisch, onderhoudsvriendelijk en tijdloos is, werden ook de wastafels in de sanitaire ruimten daarvan gemaakt. Van Leuven: “Op het gebied van los meubilair was er geen binding met een bepaald merk of leverancier. We voerden een selectie uit tussen de intekenaars, lieten bepaalde meubelen presenteren en beluisterden de input van de leden van de bouwcommissie. Aan de hand van een puntensysteem, werden uiteindelijk knopen doorgehakt. Behalve esthetiek waren ook criteria als ergonomisch zitcomfort doorslaggevend.” Omdat wachtbanken dikwijls de achterliggende wand beschadigen, monteert men daarop meestal een ontsierende plank. Van der Beken: “Daarom opteerden wij voor wachtbanken waarvan het onderstel tegen de plint staat en de rugleuning de wanden niet raakt. Kleine details die besparen op onderhoudskosten.”
Men koos voor de toepassing van duurzame en energiebesparende maatregelen, zonder in te boeten op de hoge comforteisen. Zowel intern als extern zijn alle armaturen uitgerust met ledverlichting en in alle ruimten is daglichtsturing en/of aanwezigheidsdetectie aangebracht.

Circulaties

Het gelijkvloers meet 2.500 m², de bovenbouw 15.000 m² en de onderbouw 11.000 m². Omdat er vijf zijvleugels zijn, zijn de circulaties tussen de liftkernen heel kort. Het verplegend personeel en de volledige logistiek die daaromheen draait, moet slechts twee kernen ‘voeden’. Een patiënt moet slechts in één vleugel zijn, terwijl het personeel en de logistiek overal toegang hebben. Er is voor gewaakt dat de weg tussen twee kernen zo kort mogelijk is.
Een bezoeker kan enkel dan een andere patiënt ontmoeten wanneer die net van zijn kamer naar de lift gaat. De liften zijn uitgerust met een bezoekers- of een patiëntentoegang. Wanneer de lift ‘gebadged’ wordt door verplegend personeel, kan een bezoeker niet mee. Het is een parallel maar afgescheiden gebeuren. Een confrontatie tussen een willekeurige bezoeker en een idem dito patiënt is uitgesloten.
“AZ Zeno is gebouwd met het oog op de toekomst, want vermits twee afdelingen nog niet ingericht werden is uitbreiding van de activiteiten mogelijk”, besluit Van Leuven. “Het is de huidige betrachting om meer en meer de functie van dagziekenhuis aan te houden en patiënten zo kort mogelijk in het ziekenhuis op te nemen. Daardoor zullen heel wat ziekenhuiskamers overbodig worden of andere functies krijgen. Daarom werden de kamers gemodelleerd op een raster van 8 x 8 m, waardoor die zich voor elke functie lenen.”

www.b2ai.com
www.boeckx.be
www.m4architecten.be

(TEKST Wouter Peeters – FOTOGRAFIE Milosz Siebert)

LEGENDA
Opdrachtgever AZ Zeno vzw
Ontwerpers/Architectenbureaus Tijdelijke Vereniging Aaprog-Boeckx-B2Ai
Ontwerp omgevingsaanleg Paul Deroose – B2Ai – Boeckx
Losse meubelen o.a. Art Nivo
Auditorium Jezet Seating
Akoestische panelen Print Acoustics by Triplaco
Plaatsing akoestische panelen Vanver, Convents products
Sanitair Van Severen
Elektriciteit THV Electro Entreprise – Cofely Fabricom
Studiebureau stabiliteit Tijdelijke Vereniging Greish – S.C.E.S.
Studiebureau technieken Ingenium
Bouwmanagement Sweco
Afwerkingen & pilotage Strabag
Aannemer gesloten ruwbouw BAM
Aannemer dubbele gevel THV ONEZ
Aannemer passerelle, brug en koepels Verhofste
Netto vloeroppervlakte 48.811 m²
Bouwsom exclusief medische uitrustingen € 126.000.000 excl btw